Mindfulness, Zin en Onzin (vervolg)

op donderdag 11 februari 2016
Zijn mindfulness en ACT de juiste manieren om met pijn en depressies om te gaan? Deze vraag stelde psycholoog Frits Winter in het vorige PijnPeriodiek. Het artikel leverde nogal wat reacties op, en die verdienen een serieus weerwoord.

Dat het thema mindfulness en ACT leeft, blijkt uit de vele reacties die zowel het PijnPeriodiek als ik persoonlijk heb ontvangen. De discussie is belangrijk, want pijnpatiënten maken al genoeg ellende mee en hebben recht op bewezen best practice. Vooral belangrijk is in dit verband de discussie over de term evidence-based. De universiteit van Maastricht publiceerde in 2005 een uitstekend consensusrapport. Eminente onderzoekers, behandelaars en patiëntenorganisaties waren het eens over hoe pijnrevalidatie er in Nederland uit zou moeten zien. Helaas is met die schat aan informatie te weinig gedaan. Het rapport stelt het biopsychosociale perspectief centraal en rept met geen woord over mindfulness of ACT (acceptance and commitment therapy). Dit geldt eveneens voor het onlangs verschenen standaardwerk Chronic pain: An integrated biobehavioral approach van Hertha Flor en Dennis Turk.

Boksmetafoor

Hoe belangrijk mindfulness en ACT in het alternatieve circuit ook mogen zijn, bescheidenheid past ten aanzien van hun plaats en rol in de wetenschap. Te veel medicaliseren en te veel psychologiseren helpt niet. Op de spirituele tour gaan is prima, maar dan net als acupunctuur: buiten de reguliere zorg. Een interessant aspect in de discussie wordt verwoord in de reactie van Marco Kleen en Ben Reitsma. Zij gaan in op de door mij gebruikte metafoor over de bokser Muhammad Ali en schrijven: “Als er één metafoor is die de werkwijze van ACT goed weergeeft, dan is het boksen. Niet voor niets geldt in het boksen: if you can feel the pain, you’re still in the game. De bokser accepteert de pijn.” Ik ben het eens met hun stelling: je bent nog in de wedstrijd als je pijn kunt voelen. Dat de bokser de pijn accepteert, klopt ook. Maar de vraag is: wat maakt dat de bokser de pijn meer dan wel minder voelt? De winnaar voelt minder pijn dan de verliezer. Dus: if you can feel the pain, dan zegt dat iets over de wedstrijd. If you can’t feel the pain, dan ben je klaarblijkelijk in de ‘winning mood’. Bij de overwinning en na een bevalling is er intense vreugde en is de pijn vergeten. De bokswedstrijd is een uitstekend voorbeeld van de stelling van de Amerikaanse deskundige Bill Fordyce: je hebt minder pijn als je iets beters te doen hebt. In de hitte van de strijd voel je niet zoveel. Conclusie: minder met jezelf bezig zijn en een goede wedstrijd spelen, dat helpt! Pijnrevalidatie leert de patiënt beter te strijden. De strijd opgeven, niet aangaan of verbieden omdat strijden niet in de boeddhistische leer past, is geen best practice en zelfs geen good practice, maar bad practice.

Nuancering

Een belangrijke nuancering kwam van Corinne de Ruiter van Verenso. Zij zegt onder andere: “Mogelijke reductie van chronische pijn is voor TENS, aanrakingstherapieën, muziektherapie, (cognitieve) gedragstherapie en mindfulness/ meditatie onderzocht. Alleen (cognitieve) gedragstherapie en mindfulness/meditatie lijken effectief, met de kanttekening dat mindfulness/meditatie vooral de acceptatie van pijn positief beïnvloedt en de pijn niet vermindert. Cognitieve gedragstherapie is ten opzichte van de andere genoemde non-farmacologische interventies het meest effectief. Omdat de richtlijnwerkgroep niet alleen pijnvermindering maar ook -acceptatie relevant vindt, deed die dan ook de volgende aanbeveling: voor reductie* van chronische pijn kunnen (cognitieve) gedragstherapie, mindfulness/ meditatie en aanrakingstherapieën overwogen worden.” * Wellicht is de term behandeling beter dan reductie (opmerking Frits Winter). Drs. Marco Kleen is GZ-psycholoog en cognitief gedragstherapeut VGCt, werkzaam bij BrainDynamics Groningen en oprichter van de Nederlande ACT-vereniging. Dr. Ben Reitsma is klinisch psycholoog en cognitief gedragstherapeut VGCt, eigenaar van en werkzaam bij BrainDynamics Groningen. Drs. Corinne de Ruiter is beleidsmedewerker bij Verenso. In 2011 publiceerde Verenso de multidisciplinaire richtlijn ‘Herkenning en behandeling van pijn bij kwetsbare ouderen’.

Gepubliceerd in vakblad Pijnperiodiek (okt 2012)